Co jest najbardziej palącym problemem polskiej energetyki? I czy innowatorzy mogą mu zaradzić?
Obecny system energetyczny, oparty o węgiel oraz wielkie fabryki energii i ciepła, został zaprojektowany jeszcze w latach 70. Do tego jest to system kosztochłonny, o niskiej sprawności wytwarzania. Wymaga on poważnej modernizacji i przebudowy. Wśród palących problemów polskiej energetyki można wymienić również wysokie i stale rosnące koszty, jakie ten system generuje dla mieszkańców. Na ten problem nałożyła się wojna na Ukrainie, dodatkowo uzmysławiająca wszystkim wagę niezależności energetycznej. Wyzwań jest więc niemało. Potrzebujemy nowych technologii, które zapewnią stabilność systemu. Dlatego warto wykorzystać potencjał i pomysły polskich innowatorów.
Czy widzi Pan przestrzeń dla zaangażowania startupów w tę niełatwą transformację?
Rola startupów w tym procesie jest wprost nie do przecenienia. Zielona zmiana to również ich odpowiedzialność. Dążymy do wizji świata, w której oddychamy czystym powietrzem, energetyka jest oparta o odnawialne źródła energii, przemysł działa w obiegu zamkniętym, efektywnie zarządzamy wodą, a na półkach sklepowych jest duży wybór prozdrowotnej żywności w przystępnej cenie. Projekty naszych beneficjentów, odważnych innowatorów, przybliżają nas do tej wizji. Dzięki udziałowi m.in. w programie BRIdge Alfa czy konkursie Szybka Ścieżka – Agrotech, już realizują zaawansowane technologicznie projekty, na których zyskuje środowisko naturalne. Przeznaczamy na nie poważne środki z Funduszy Europejskich. Z pewnością warto też sięgnąć po możliwości, jakie otwiera Horyzont Europa, największy program unijny dotyczący badań i rozwoju na lata 2021-2027.
W swoim portfolio NCBR ma projekty m.in. z dziedziny fotowoltaiki czy energetyki wiatrowej.
Na przykład SunRoof Technology w ramach programu BRIdge Alfa rozwija technologię dachów solarnych 2w1, a także rozwiązania wspierające inteligentne zarządzanie energią, które umożliwiają sprzedaż jej nadwyżki.
Z kolei dzięki zastosowaniu rozwiązania do bezprzewodowego ładowania baterii przy użyciu fal radiowych, które w ramach tego samego programu zostało stworzone przez zespół firmy Waven, możliwe jest bezprzewodowe doładowywanie baterii bez konieczności ich demontażu z zasilanego urządzenia. Poprzez zmniejszenie ryzyka głębokiego rozładowania ogniwa technologia ta przyczynia się do zmniejszenia ilości odpadów bateryjnych. To istotne, bo przecież co roku do sprzedaży trafiają tysiące ton baterii. Mógłbym długo mnożyć podobne przykłady.
Nowe technologie są niezbędne, ale czy nie jest zarazem konieczne, żeby ktoś inspirował wynalazców do zgłaszania rozwiązań, na które jest największe zapotrzebowanie?
Kieruję Narodowym Centrum Badań i Rozwoju (NCBR), które jest kluczową z perspektywy rozwoju gospodarczego Polski instytucją. Jesteśmy hubem zmian technologicznych, w dużej mierze dotyczących energetyki, czyli sektora wymagającego ogromnych zmian. Perspektywa NCBR jest w tym sensie specyficzna, że to właśnie u nas i z naszym wsparciem powstają technologie, które mają umożliwić przeprowadzenie zielonej transformacji naszej gospodarki. My wiemy, w co inwestować i jak zorganizować proces od zgłoszenia pomysłu aż do jego wdrożenia. Nie na darmo mówimy, że przyszłość dzieje się u nas.
Zamawiamy technologie, aby pobudzić rynek do potrzebnych z punktu widzenia państwa zmian w określonych obszarach, takich jak energetyka. Takim obszarem jest także budowa gospodarki obiegu zamkniętego. Dlatego uważam, że zdecydowanie mamy szansę na zieloną zmianę. Co więcej – już nad nią pracujemy.
Które inicjatywy NCBR w tym zakresie warto śledzić ze szczególną uwagą?
Takich programów jest wiele, ale skupiamy się dziś na realizacji dziewięciu przedsięwzięć badawczych wpisujących się w strategię Europejskiego Zielonego Ładu, a finansowanych dzięki środkom Funduszy Europejskich z Programu Inteligentny Rozwój. Koncepcyjna praca nad nimi rozpoczęła się wręcz jeszcze przed ogłoszeniem założeń Green Deal.
Nasze podejście wyróżnia to, że na wyzwania związane z transformacją energetyczną patrzymy jednocześnie jak na szansę dla polskich firm, a innowatorzy odpowiadają na nasze propozycje z entuzjazmem. Dzięki temu rola Narodowego Centrum Badań i Rozwoju w przeprowadzeniu transformacji energetycznej jest coraz bardziej zauważana.
Z jaką ofertą Centrum wyszło do rynku?
Od jesieni 2020 roku ogłaszaliśmy kolejne przedsięwzięcia, stawiając rynkowi konkretne cele i wyzwania, zbieżne z ogłoszonymi przez Komisję Europejską zielonymi priorytetami. Należą do nich m.in. budowa gospodarki obiegu zamkniętego, zapewnienie dostępu do czystej energii czy energooszczędnych domów. Przedsięwzięcia te prowadzimy na podstawie naszej autorskiej strategii „Saper Innowacji”, nagrodzonej w Europie, przy zastosowaniu nowatorskiej metody zamówień przedkomercyjnych. W ramach tych przedsięwzięć zainwestowaliśmy dotąd w realizację kilkudziesięciu demonstratorów technologii, które powstają w różnych miejscach naszego kraju.
Co to za technologie?
Nasze przedsięwzięcia mają na celu opracowanie rozwiązań, w których efekcie w Polsce powstaną: nowoczesne, energooszczędne budynki dla rodzin i seniorów, oczyszczalnie, które zamiast ścieków produkują surowce, bezodorowe biogazownie, systemy domowej retencji, magazyny energii elektrycznej oraz ciepła i chłodu, systemy wentylacji rozproszonej dla szkół i domów, ciepłownie oraz elektrociepłownie maksymalnie wykorzystujące odnawialne źródła energii.
Kiedy będzie można zobaczyć efekty tych innowacyjnych przedsięwzięć?
Dobra wiadomość jest taka, że budowa prototypowych instalacji, tzw. demonstratorów nowych technologii, w większości już jest w toku! Chociażby pod koniec listopada w Brodach Poznańskich zorganizowaliśmy spotkanie, które odbiło się szerokim echem w branży biogazowej. Pokazaliśmy pierwsze efekty prowadzonego od ponad dwóch lat przedsięwzięcia „Innowacyjna biogazownia”, mającego ogromny potencjał wdrożeniowy.
Polska ma szansę na wyspecjalizowanie się w produkcji biometanu?
Wciąż zbyt mało osób zdaje sobie sprawę z faktu, że ponad 40 proc. zużywanego przez Polskę gazu ziemnego może zostać zastąpione produkowanym na krajowym podwórku paliwem gazowym – biometanem. Branża mocno docenia przede wszystkim to, że nasza biogazownia przełamuje opór społeczny ze względu na wymagania postawione wykonawcom, takie jak bezodorowość. Poza tym instalacja ta ma być uniwersalna pod względem stosowanych surowców, a więc poradzi sobie zarówno z kiszonką z traw, obornikiem czy ubocznymi produktami pochodzenia zwierzęcego. Będzie też odznaczać się stabilnością pracy oraz samowystarczalnością energetyczną.
To jeden z pomysłów, które pokazują, że w zakresie korzystania z zasobów naturalnych niezbędna jest zmiana podejścia – tak aby rozwój gospodarczy rzeczywiście przebiegał w sposób zrównoważony.
Tak, konieczna jest kreatywność. Celem Zielonego Ładu jest to, aby wpływ naszego codziennego funkcjonowania dla środowiska naturalnego był neutralny lub nawet korzystny. Aby to osiągnąć, musimy zmienić sposób, w jaki korzystamy z zasobów naturalnych. W NCBR rozwijamy więc technologie, które umożliwią te zmiany w różnych aspektach życia społecznego.
Ale czy Polacy są gotowi na taką zmianę, skoro niektórzy wciąż mają problem np. ze zwykłą segregacją śmieci?
Uważam, że tak, zwłaszcza jeśli ta zmiana bezpośrednio przełoży się na jakość życia. Choć oczywiście, jak pokazuje przykład z selekcją odpadów, zawsze znajdą się też maruderzy, oby jak najmniej liczni. Ludzie pójdą za tym, co przyniesie im pewną korzyść. Obrazując to kolejnym przykładem – rozwijamy technologie, dzięki którym gospodarstwa domowe będą mogły efektywnie oszczędzać energię.
W jaki sposób?
W ramach przedsięwzięcia „Budownictwo efektywne energetycznie i procesowo” powstaną modelowe budynki o standardzie plusenergetycznym, które będą zapewniać nam ciepło i energię elektryczną w taki sposób, by nie szkodzić środowisku i nam samym. Zamieszkają w nich rodziny i seniorzy. W budynkach, konstruowanych w kilka miesięcy w technologii modułowej, zainstalowane będą specjalne filtry, które poprawią jakość powietrza, a ciepło zostanie zapewnione bez potrzeby spalania czegokolwiek. Chcemy, żeby zasilanie w tak powstających domach pochodziło z lokalnych instalacji OZE. Do tego wytworzą one więcej energii, niż zużyją jej ich mieszkańcy – ceny prądu nie będą spędzały domownikom snu z powiek. Korzyści odczują więc wszyscy, nie tylko lokatorzy, ale i otoczenie. Prototypowe budynki powstają w Mysłowicach, Rumi, Włocławku oraz Żywcu. Innowacje dla budownictwa to zresztą kolejne pole do aktywności startupów.
Jakich rozwiązań potrzebuje Pana zdaniem sektor energetyki w pierwszej kolejności?
Myśląc o tym, co dziś jest najistotniejsze dla transformacji polskiej energetyki, warto zdecydowanie wskazać na takie obszary, jak: obniżenie energochłonności budynków, ale też budowa lokalnych autonomicznych sieci OZE, biometan dla energetyki, modernizacja ciepłownictwa systemowego, elektryfikacja transportu, obniżenie energochłonności procesów przemysłowych czy zbudowanie bazy produkcyjnej dla energetyki przyszłości. W Narodowym Centrum Badań i Rozwoju myślimy o energetyce w sposób całościowy: od poziomu konkretnego człowieka, przez lokalne wspólnoty samorządowe, aż po energetykę krajową. I tak projektujemy nasze programy.
A jak pokonać przeszkody, których przecież nie brakuje?
Wokół Zielonego Ładu narosło wiele mitów. Że się nie da, że za szybko. Należy się z nimi rozprawiać. Po pierwsze – da się, co pokazują chociażby nasze przedsięwzięcia. A po drugie – musimy zdać sobie sprawę, że niezależnie od temperatury debaty publicznej, oczywistych kontrowersji, jakie zawsze budzą tak głębokie zmiany, one tak czy inaczej staną się faktem. Wyścig technologiczny w tym zakresie już trwa. Tylko od nas zależy, w którym miejscu nowej zielonej gospodarki się znajdziemy.
Realizacja dziewięciu przedsięwzięć NCBR jest już zaawansowana. Co dalej?
Mamy doświadczenie w pozyskiwaniu innowacji dla energetyki. Planując nasze inicjatywy, wspierające realizację strategii Zielonego Ładu, rozmawiamy z rynkiem, konsultujemy nasze plany i na tej podstawie podejmujemy konkretne działania, od początku nastawione na wdrażanie i komercjalizację polskich technologii. W efektywny sposób wykorzystujemy środki krajowe i środki z Funduszy Europejskich. Już teraz szykujemy kolejne przedsięwzięcia, trwają w nich konsultacje rynkowe. Jednym z nich jest postępowanie, w którym planujemy opracowanie i zademonstrowanie działania nowoczesnych pomp ciepła dla domów i budynków użyteczności publicznej. W jego ramach zostaną ogłoszone cztery konkursy. Cały czas działamy, aby transformacja energetyczna stała się faktem, a nie tylko planem.
Materiał informacyjny Narodowego Centrum Badań i Rozwoju.
Seria przedsięwzięć badawczych Narodowego Centrum Badań i Rozwoju wpisujących się w strategię Europejskiego Zielonego Ładu finansowana jest ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego – Program Inteligentny Rozwój.
Chcesz być na bieżąco z ofertą Narodowego Centrum Badań i Rozwoju? Śledź naszą Platformę konkursową!
Artykuł powstał we współpracy z NCBR
