Jak modelować wynik finansowy firmy

Nic dziwnego, że firmy chcą dobrze wypaść w ich oczach i sięgają po narzędzia służące kształtowaniu swojego finansowego wizerunku, by wywołać pożądaną reakcję otoczenia. Na poziomie prezentacji danych w sprawozdaniu finansowym należy jednak wyraźnie rozgraniczyć dopuszczalne prawem metody zarządzania wynikiem przedsiębiorstwa w ramach przyjętej polityki bilansowej od fałszerstw i oszustw, będących wynikiem niezgodnych z przepisami manipulacji.

Wizerunek firmy odzwierciedlony w sprawozdaniu finansowym ma wpływ na decyzje podejmowane przez podmioty, od których zależy powodzenie przyszłych przedsięwzięć firmy. Z ujawnianego w sprawozdaniu stanu zasobów i bilansu finansowego wyczytamy, czy biznes jest rentowny, a zachowana płynność finansowa pokaże jaki jest potencjał  rozwoju firmy i w konsekwencji – czy warto w nią inwestować (akcjonariusze), czy jest wypłacalny (kontrahenci), czy ryzyko udzielenia mu kredytu nie jest zbyt wysokie (bank).

Sprawozdanie finansowe to zbiór komunikatów czytanych nie tylko przez otoczenie przedsiębiorstwa, ale również jego pracowników i właścicieli. Wyniki managerów oceniane są przez zarząd i świadczą o efektywności pracy działów, za które są odpowiedzialni. Sprawozdanie finansowe pokazuje, czy postawione przez przedsiębiorstwo cele zostały osiągnięte, czy przyjęta strategia przynosi sukces i jak sytuacja przedsiębiorstwa będzie wyglądać w najbliższej przyszłości. Dokument musi być zrozumiały, kompletny i rzetelny, aby spełniał swoje zadanie, a także – sporządzany zgodnie z istniejącymi przepisami. 

Informacje w sprawozdaniu finansowym

Modelowanie wyniku finansowego w sprawozdaniu kojarzy się z działaniem wbrew prawu, jednak wpływanie na wartość jego komponentów nie zawsze ma charakter nielegalny. Przepisy i normy rachunkowości w niektórych obszarach pozwalają zarządzać wynikiem finansowym przy wykorzystaniu pewnej dowolności interpretacji, otwierającej furtkę do wdrażania alternatywnych rozwiązań prezentowania danych wartości w sprawozdaniu. Przyjęte przez przedsiębiorstwo zasady rachunkowości powinny pozwalać z jednej strony na odzwierciedlenie wiernego i rzetelnego obrazu sytuacji finansowej, z drugiej – zaspokajać zróżnicowane potrzeby informacyjne wszystkich interesariuszy przedsiębiorstwa. Aby obraz gospodarczy firmy był prawdziwy, a sprawozdanie zrozumiałe i przydatne, prawo musi zezwalać na pewien stopień elastyczności w przyjmowaniu określonych norm, które przedsiębiorstwo może dostosować do swojej indywidualnej sytuacji.

Jako podstawa podejmowania decyzji gospodarczych przez zewnętrznych interesariuszy przedsiębiorstwa, umiejętnie sporządzone sprawozdanie finansowe stanowi jedno z narzędzi realizacji celów firmy. Kreowanie w nim obrazu gospodarczego organizacji może opierać się o różnego rodzaju techniki. Przedsiębiorstwa nie powinny jednak sięgać po rozwiązania nielegalne, za to posiadać narzędzia ich detekcji w sprawozdaniach finansowych. Z kolei metody zarządzania wynikiem finansowym, które są prawnie dopuszczalne wymagają dużej wiedzy w zakresie prawa i finansów, doświadczenia oraz kompetencji analitycznych, aby z powodzeniem realizować ich potencjał.

Przedsiębiorstwa ma prawo wyboru alternatywnych rozwiązań

Ustawa o rachunkowości, a także Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych dopuszczają w rachunkowości różne warianty (alternatywy) rozwiązań, aby umożliwić przedsiębiorstwu jak najwierniejsze odzwierciedlenie swojej kondycji w sprawozdaniu finansowym oraz ujęcie nietypowych zdarzeń gospodarczych. Tam, gdzie wykorzystuje się prawo wyboru w granicach określonych przepisami pojawia się pojęcie polityki bilansowej, która opisuje przyjęty przez dany podmiot gospodarczy sposób wyceny składników majątku i ich ujawniania w sprawozdaniu. Wszędzie tam, gdzie dokument mówi „nie krócej niż”, „nie dłużej niż”, „nie mniej niż” czy „może (a nie musi)”, przedsiębiorstwo ma prawo wyboru. Przyjęcie wybranego z możliwych wariantów może wpłynąć pozytywnie bądź negatywnie na wizerunek przedsiębiorstwa, wynikający ze sprawozdania.

Poniżej kilka przykładów metod zarządzania wynikiem finansowym:

• Wydatki na prace rozwojowe mogą być ujmowane na różne sposoby. Przykładowo koszty poniesione na działania PR można odpisywać w momencie ich poniesienia, odpisywać je w całości po zakończeniu prac rozwojowych, amortyzować po zakończeniu tych prac bądź odpisywać w nie więcej niż 12-stu równych miesięcznych ratach.

• Wartość środków trwałych będzie zależeć od wyboru stawki i metody ich amortyzacji np. liniowej (stałe koszty) bądź degresywnej (wyższe koszty na początku, niższe na końcu okresu rozliczeniowego). 

• Wartość zapasów będzie inna, w zależności od przyjętej metody wyceny spośród: FIFO (first in first out), LIFO (last in first out) bądź avg prices (uśrednianie cen). Pamiętajmy jednak, że LIFO nie jest dozwolone w przedsiębiorstwach stosujących standardy IFRS. Każda z tych metod będzie skutkowała inną wyceną kosztu wytworzenia produktów lub kosztu sprzedaży towarów. 

• Niektóre koszty towarzyszące inwestycjom (np. inwestowanie, projektowanie inwestycji, analizy doradcze przedinwestycyjne) mogą być zaliczone albo do obszaru kosztów albo do inwestycji i podlegać amortyzacji. W zależności od ujęcia będą one zatem stanowić koszt okresu bądź amortyzowany składnik majątku trwałego.

Pewna elastyczność w definiowaniu wartości niektórych pozycji w sprawozdaniu finansowym wynika również z faktu, iż nie podlegają one obiektywnej ocenie i mogą być dowolnie interpretowane przez osoby sporządzające sprawozdane, np.: 

• Wartość przychodów z realizacji projektów wieloletnich należy ujmować memoriałowo i współmiernie, czyli adekwatnie do postępów prac i niezależnie od postępu w rozliczeniu danego projektu. Często bowiem bywa ono asymetryczne względem progresu działań wykonawczych realizowanych na rzecz projektu. Ocena jednak postępu tych prac jest obiektem subiektywnej i ciężko mierzalnej oceny zarządu. 

• Uwzględnienie pewnych pozycji w sprawozdaniu zależy od zdarzeń warunkowych, co oznacza, że jeśli zostaną spełnione pewne warunki, koszt bądź przychód może zaistnieć lub nie. W grę wchodzi zatem subiektywna ocena prawdopodobieństwa zajścia danego zdarzenia. Przykładowo, w obszarze oceny możliwości wyegzekwowania przyszłej należności, możemy np. odpisać ją jako koszt bądź otworzyć rezerwę na złe długi.

• Wymaganie, iż składniki majątku powinny zostać ujawnione w wartości godziwej, ale nie niższej niż cena odsprzedaży również otwiera pole do interpretacji tych wartości.

Zarządzanie to nie to samo, co manipulacja

Stosowanie technik wpływających na wartość elementów sprawozdania finansowego, które nie są zgodne z prawem i normami rachunkowości powoduje zafałszowanie faktów i jest sprzeczne z założeniem rzetelnego i wiernego przedstawienia obrazu gospodarczego firmy w tym kluczowym dokumencie. Pokusa zastosowania tego rodzaju manipulacji rodzi się w różnych momentach i z różnych pobudek. Przedsiębiorstwo może chcieć wpłynąć na wartość będących w obiegu akcji, uniknąć zobowiązań podatkowych czy ukryć problemy z płynnością finansową. Oto kilka przykładów nielegalnych manipulacji wynikiem finansowych:

• Zmiana zasad rachunkowości w czasie trwania roku rozliczeniowego.

• Świadome nieujawnianie w danym okresie sprawozdawczym istotnych kosztów poniesionych w danym okresie rozliczeniowym, z założeniem ujęcia ich w późniejszym sprawozdaniu.

• Zaniżanie kosztów prowadzenia działalności poprzez kapitalizację wydatków niezwiązanych z nabyciem majątku trwałego.

• Ujawnianie w sprawozdaniu pustych kosztów lub przychodów, nieuzasadnionych istniejącymi zdarzeniami gospodarczymi.

• Nieuzasadniony brak symetrii między przychodami a kosztami związanymi z tymi przychodami, tj. ujawnianie w sprawozdaniu finansowym przychodów bez ujawniania adekwatnych do nich kosztów bądź odwrotnie.

• Ujawnianie w sprawozdaniu wydatków na kampanię marketingową, która trwała dłużej niż jeden okres jako koszty bieżącego okresu rozliczeniowego.

• Nieujawnienie kosztów prawa pierwokupu, opcji na akcje lub na zakup waluty, bądź innych derywatów, które mają wpływ na  wartość transakcji.

Manipulacje niezgodne z przepisami prawa nie tylko wiążą się z ryzykiem nałożenia na stosujące je przedsiębiorstwo sankcji karnych, ale mogą również doprowadzić do odwrotnego od zamierzonego skutku – w razie detekcji, zamiast poprawić wizerunek firmy w oczach jej interesariuszy, wpłynąć negatywnie na jej wiarygodność i poważnie naruszyć reputację.

Zarządzanie wynikiem finansowym – legalne, ale trudne

W celu uniknięcia patologii w zarządzaniu wynikiem finansowym, osoby odpowiedzialne za sporządzanie sprawozdań muszą mieć na uwadze długofalową perspektywę i wieloletnią strategię rozwoju firmy. Konieczne jest stworzenie szczegółowej polityki bilansowej przedsiębiorstwa. Zarząd i WZW musi mieć świadomość konsekwencji jej stosowania. Wybór stopnia zakresu elastyczności w zarządzaniu wynikiem powinien mieć swoje uzasadnienie w rzetelnej ocenie szans i zagrożeń wynikających z tego procesu. Stosowanie zasad polityki bilansowej zawsze powinno mieć charakter jawny i transparentny, a każda zmiana w jej założeniach wymagać ujawnienia. Zarządzanie wynikiem finansowym przedsiębiorstwa nie jest zatem działaniem ad hoc, a wybór jednego z dostępnych rozwiązań alternatywnych nie powinien być przypadkowy. Proces ten wymaga doświadczenia, szerokich kompetencji finansowych, doskonałej znajomości zasad rachunkowości oraz przepisów prawa, aby sprawozdanie finansowe, jako podstawa decyzji podejmowanych przez interesariuszy przedsiębiorstwa, spełniało swoje zadanie.

Mateusz Skonieczny

CFO do wynajęcia http://cfo4hire.pl/

Ekspert w dziedzinie controllingu strategicznego, planowania finansowego i business intelligence. W ciągu 20 lat przeprowadził dziesiątki projektów, które każdorazowo wygenerowały co najmniej 15%-owe oszczędności. W 2013 r. wypracował dla klientów łącznie ponad 4 mln zł zysku netto. Doradzał m.in. Grupie LoVo, Frito Lay Poland, Chipita Poland.

Zdjęcie główne royalty free z Fotolia