Europa Środkowo-Wschodnia dynamicznie rozwija swój potencjał w dziedzinie sztucznej inteligencji. Po tym, jak w 2024 roku Europejskie Wspólne Przedsięwzięcie w Dziedzinie Obliczeń Wysokiej Wydajności (EuroHPC) wybrało pierwsze europejskie fabryki AI – z Grecją jako jedynym reprezentantem regionu – w marcu 2025 roku dołączyły kolejne kraje: Bułgaria, Słowenia i Polska.
Jesienią 2025 roku ogłoszono następne lokalizacje: Czechy, Litwę, Polskę i Rumunię. W sumie w Europie Środkowo-Wschodniej powstanie sześć fabryk AI współfinansowanych przez Unię Europejską. To część inwestycji o wartości 485 mln euro, która ma przyspieszyć badania, rozwój i wdrażanie sztucznej inteligencji w całej UE.
Bułgaria: Fabryka BRAIN++
W Sofijskim Parku Technologicznym powstaje fabryka BRAIN++ o wartości 90 mln euro. Projekt realizowany przez INSAIT (Instytut Informatyki, Sztucznej Inteligencji i Technologii) ma ambicję uczynić Bułgarię regionalnym centrum innowacji AI.
W obiekcie zostanie wykorzystany superkomputer Discoverer++, zoptymalizowany do tworzenia dużych modeli językowych i sztucznej inteligencji w robotyce, kosmosie oraz sektorze publicznym.
INSAIT, założony przez prof. Martina Vecheva, rozwija także pierwszy bułgarski model językowy BgGPT.
Czechy: Fabryka CZAI
Czeska fabryka CZAI, połączona z nowym superkomputerem KarolAIna, ma napędzać rozwój AI w kraju i regionie. Koordynowana przez Politechnikę w Ostrawie, z udziałem czołowych uczelni i instytutów, skoncentruje się na praktycznych zastosowaniach sztucznej inteligencji w przemyśle, nauce i administracji.
Litwa: LitAI Factory
LitAI Factory w Wilnie to projekt prowadzony przez Uniwersytet Wileński, Uniwersytet Techniczny w Kownie (KTU), Uniwersytet Techniczny im. Giedymina w Wilnie (VILNIUS TECH), Uniwersytet Witolda Wielkiego (VMU), Państwową Agencję Danych (SDA), Litewskie Centrum Radia i Telewizji (LRTC), Agencję Innowacji (IA) i innych partnerów stowarzyszonych.
Celem LitAI Factory jest przekształcenie litewskich zasobów obliczeniowych w pełnoprawną infrastrukturę AI, wspierającą krajowe i unijne cele strategiczne. Projekt będzie realizowany w gotowym do modernizacji centrum danych LRTC VDC3 w Wilnie.
Polska: PIAST-AI i Gaia
W Polsce powstaną dwie fabryki sztucznej inteligencji.
Pierwsza – PIAST-AI w Poznaniu – rozwijana przez Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe, Politechnikę Poznańską i UAM, skoncentruje się na AI w opiece zdrowotnej, rolnictwie, cyberbezpieczeństwie i technologiach kosmicznych.
Druga – Gaia AI Factory w Krakowie – będzie działać w ramach Cyfronetu AGH i infrastruktury PLGrid. Projekt ma przyspieszyć rozwój zaawansowanych technologii AI w Polsce, przez rozbudowę infrastruktury, lepszy dostęp do danych i rozwój kompetencji. Przedsięwzięcie skupi się na zdrowiu, technologiach kosmicznych i dużych modelach językowych, wspierając przedsiębiorców, naukowców i administrację na każdym etapie pracy z AI.
Rumunia: RO AI Factory
RO AI Factory ma przekształcić małe i średnie przedsiębiorstwa w aktywnych innowatorów AI, oferując dostęp do usług, szkoleń i zaawansowanej infrastruktury. Z siedzibą w Bukareszcie, projekt koordynują Narodowy Instytut Badań i Rozwoju Informatyki – ICI Bucharest i Politechnika Bukaresztańska, a w konsorcjum uczestniczą czołowe uczelnie i instytuty.
Fabryka uruchomi superkomputer AI i zapewni usługi od treningu modeli językowych, po hosting danych i narzędzia wspierające odpowiedzialną sztuczną inteligencję, wzmacniając krajowy i europejski ekosystem AI.
Słowenia: Fabryka SLAIF
W Mariborze powstaje SLAIF – słoweńska fabryka sztucznej inteligencji, działająca przy Instytucie Nauk Informacyjnych (IZUM). Dzięki infrastrukturze HPC (superkomputery o wysokiej wydajności), ma wspierać przedsiębiorstwa i instytucje publiczne w rozwoju rozwiązań AI, a także trenować modele na dużą skalę oraz ułatwiać badania naukowe oparte na sztucznej inteligencji.
W projekt zaangażowano m.in. Instytut Jožefa Stefana i Uniwersytet w Lublanie.
Grecja: Fabryka Pharos
Grecka fabryka Pharos skoncentruje się na zastosowaniach sztucznej inteligencji w opiece zdrowotnej, kulturze i języku oraz zrównoważonym rozwoju, w tym w energetyce, środowisku i klimacie. Projekt, prowadzony przez Narodowe Centrum Badań Naukowych „Demokritos”, ma zapewnić kompleksowe wsparcie dla rozwoju umiejętności, modeli AI i innowacji biznesowych w całym regionie.
