fot. pexels.com
Spółki prywatnie jak i publiczne, kapitałowe i osobowe, duży, średni i mali przedsiębiorcy coraz częściej zauważają konieczność wprowadzania programów motywacyjnych dla pracowników, w tym kadry zarządzającej i managerów najwyższego szczebla. Cele jakie można osiągnąć dzięki takim planom to między innymi wzrost wartości, poprawienie wyników sprzedaży i pozycji na rynku, zwiększenie efektywności zarządzania, długoterminowe związanie pracowników ze spółką oraz wzrost lojalności.
W przypadku kadry kierowniczej podstawą programu motywacyjnego jest uzależnienie wynagrodzenia od wyników finansowych podmiotu w określonym czasie oraz wypłata części wynagrodzenia w późniejszym umówionym terminie. Do konstrukcji takich programów wykorzystywane są głównie akcje, opcje na akcje, warranty subskrypcyjne lub akcje fantomowe. Poniższy artykuł koncentruje się na dwóch wybranych instrumentach, to jest warrantach subskrypcyjnych i akcjach fantomowych.
Warranty subskrypcyjne
Warranty subskrypcyjne są papierami wartościowymi, które mogą być emitowane wyłącznie w spółkach akcyjnych lub komandytowo-akcyjnych. Papiery te inkorporują prawo do nabycia akcji spółki (zamiany warrantu na akcje) z wyłączeniem prawa poboru (prawa pierwszeństwa objęcia nowych akcji) aktualnych akcjonariuszy.
Emisja warrantów związana jest z warunkowym podwyższeniem kapitału zakładowego, który wymaga uchwały walnego zgromadzenia. Uchwała emisyjna powinna określać liczbę warrantów, liczbę akcji przypadających na jeden warrant, osoby uprawnione do ich objęcia, cenę (mogą być przyznane również nieodpłatnie), termin wykonania praw z warrantu (nie może być dłuższy niż 10 lat), ograniczenia w rozporządzaniu (spółkom często zależy by nie doszło do ich zbycia na rzecz osób nieuprawnionych). Uchwała podejmowana jest bezwzględną większością głosów.
W przypadku spółki komandytowo-akcyjnej wszyscy komplementariusze muszą wyrazić zgodę na podwyższenie kapitału zakładowego, a tym samym emisję warrantów.
Podwyższenie kapitału dojdzie do skutku pod warunkiem, że osoby którym przyznano warranty, obejmą akcje na warunkach, w terminie i po z góry wyznaczonej cenie (określonej w uchwale). Warranty są nieodwołalnym i bezwarunkowym zobowiązaniem spółki do wydania akcji uprawnionemu na jego żądanie i po zapłacie ceny za akcje (zazwyczaj niższej niż rynkowa).
Akcje fantomowe
Innym rozwiązaniem są akcje fantomowe (phantom shares) ustanawiane na przykład na podstawie umowy o wykreowanie jednostek uczestnictwa w programie motywacyjnym, zawartej między spółką a uczestnikiem (managerem). Mogą one być przyznawane nie tylko w spółkach kapitałowych, ale też osobowych, w tym w startupach.
Akcje fantomowe nie są jednak związane z prawami udziałowymi czy korporacyjnymi, nie dają prawa głosu lub prawa do dywidendy. Przyznawane są bezpłatnie lub za symboliczną cenę (np. 1 zł). Jest to prawo warunkowe, zazwyczaj uzależnione od dwóch przesłanek: upływ terminu umownego oraz osiągniecie minimalnej wartości przez określony w umowie wskaźnik, np. EBITDA, cena akcji, wzrost przychodów netto, od którego uzależniona jest akcja fantomowa.
Do realizacji prawa dochodzi poprzez wykupienie tych akcji przez spółkę za cenę, którą osiągnęły w momencie realizacji. Akcje fantomowe można uznać za premie gotówkowe, ale są one zazwyczaj znacząco wyższe niż zwykłe bonusy pieniężne.
Jak powinna być skonstruowana umowa o akcje fantomowe? Należy zaznaczyć, że jest to umowa nienazwana, nieuregulowana w polskim porządku prawnym. W związku z tym wszelkie kwestie nieuregulowane w umowie pozostaną poza jej zakresem i w przypadku sporu zastosowanie będą miały ogólne przepisy o zobowiązaniach umownych. Dlatego bardzo ważne jest, aby w takiej umowie znalazły się wszystkie kwestie mające znaczenie dla stron.
Umowa ta powinna przede wszystkim określać sposób obliczenia wartości akcji fantomowych oraz termin po upływie, którego uprawniony może żądać ich wykupu przez spółkę. Strony mogą uregulować sytuacje nadzwyczajne, np. kwestię wypłaty wynagrodzenia w przypadku śmierci lub niepełnosprawności uprawnionego, osiągniecie przez niego wieku emerytalnego.
Warto też uwzględnić przypadki ewentualnego zbycia przedsiębiorstwa, zmiany właściciela, połączenia z innym podmiotem. Ponadto często zastrzega się zakaz konkurencji w okresie trwania umowy (w tym zakaz podbierania pracowników) i zakaz lub ograniczenie zbycia praw wynikających z umowy o przyznanie akcji fantomowych.
Porównanie obydwu instrumentów
Czy przyznanie warrantów, a tym samym akcji jest najlepszym rozwiązaniem? To zależy. Warranty subskrypcyjne są idealnym rozwiązaniem w spółkach, które chcą związać swoich pracowników z firmą nie tylko umową, ale też podzielić się częścią firmy i zrobić z nich „właścicieli”, co może mieć pozytywnie wpływ na motywację i zaangażowanie personelu. Warranty jako papiery wartościowe mają też szersze zastosowanie, na przykład mogą pełnić funkcję zabezpieczającą lub ochronną.
Z drugiej strony poprzez przyznanie akcji może dojść do rozdrobnienia akcjonariatu (przez włączenie kadry kierowniczej do grona właścicieli, czy też w wyniku sprzedaży tych akcji osobom trzecim, jeżeli uchwała emisyjna nie ogranicza zbywalności). Ponadto, zaistnieć może konflikt na linii obecni akcjonariusze a nowoprzyjęci, mniejszościowi, którzy wraz z akcjami otrzymują prawo głosu, a tym samym prawo sprzeciwu lub blokowania uchwał.
Dla jakich przedsiębiorców dobrym rozwiązaniem jest wykreowanie akcji fantomowych? Dla właścicieli chcących się podzielić wartością ekonomiczną spółki, ale nie samym kapitałem. Dla firm które chcą zapewnić dodatkowe zachęty dla pracowników, ale inne sposoby motywacji są zbyt kosztowne. Dla spółek, które z powodu formy prawnej prowadzenia działalności nie mogą wyemitować akcji lub warrantów.
Ponadto akcje fantomowe są również korzystniejsze podatkowo dla uprawnionego niż otrzymanie zwykłego bonusu pieniężnego. Dochody uzyskane z tytułu realizacji praw z posiadania akcji fantomowej nie podlegają obowiązkowym obciążeniom z tytułu składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.
Oprócz powyższych korzyści akcje fantomowe niosą też ze sobą pewne zagrożenia. Jeżeli umowa nie przewiduje inaczej, spółka będzie zobowiązana do wykupu akcji pomimo jej trudnej sytuacji finansowej. Programy oparte na akcjach fantomowych nie są jeszcze tak powszechne, dlatego kadra kierownicza może być nieświadoma korzyści i sposobu korzystania z takiego instrumentu. Mogą też pojawić się wątpliwości ze strony urzędu skarbowego, w związku z czym warto wystąpić o indywidualną interpretację podatkową.
–
Weronika Kapica
Prawnik w dziale corporate / m&a w Schoenherr
Zajmuję się prawem handlowym, transakcjami M&A oraz prawem finansowym. Uzyskałam tytuł magistra na WPiA Uniwersytetu Warszawskiego oraz tytuł LL.M. na University of Pennsylvania, USA. Obecnie jestem doktorantką w Instytucie Nauk Prawnych PAN.
