Zdjęcie główne artykułu pochodzi z pexels.com
„Od najprostszych, cząstkowych form ewidencji, które służą do ewidencji przebiegu pojazdów, stanu zatrudnienia albo ustalania amortyzacji, przez podatkową księgę przychodów i rozchodów, po księgi rachunkowe dla największych przedsiębiorstw” (por. Cezary Kosikowski, H. Dzwonkowski, A. Huchla „Ordynacja podatkowa 2004). Uwzględnienie przedstawionych powyżej uwag, winno doprowadzić każdego uczestnika obrotu gospodarczego do przekonania, że to właśnie księgi podatkowe będą przedmiotem podstawowych czynności kontrolnych i weryfikacyjnych prowadzonych przez organy podatkowe.
Znaczenie prowadzenia w sposób rzetelny ksiąg podatkowych wynika wprost z brzmienia przepisów stanowiących o pojęciu rzetelności, niewadliwości oraz procedurze pozbawiania owych przymiotów przez właściwe organy podatkowe. Odwołując się wprost do brzmienia art. 193 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacji podatkowej należy wskazać, iż księgi podatkowe prowadzone w sposób rzetelny i niewadliwy stanowią dowód tego co wynika z zawartych w nich zapisów. W tym przypadku należy pamiętać, iż przytoczona regulacja stanowi o wzmocnionej mocy dowodowej ksiąg podatkowych w odniesieniu do których organ podatkowy nie powinien określać wysokości zobowiązania podatkowego w sposób odmienny niż wynika z zawartych w nich zapisów. Zatem należy zwrócić szczególną uwagę na następującego rodzaju fakty:
- niedopuszczalnym jest określanie zobowiązania podatkowego odmiennie od wykazanego przez podatnika bez uprzedniego zakwestionowania zapisów w nich zawartych,
- nawet uznanie prowadzonych ksiąg podatkowych za nierzetelne nie prowadzi do całkowitego pozbawienia tego rodzaju urządzeń księgowych mocy dowodowej – nawet nierzetelnie prowadzone księgi podatkowe są dowodem, ale bez wzmocnionego charakteru.
Jak wynika z dotychczas zaprezentowanego stanowiska stwierdzenie nierzetelności ksiąg podatkowych umożliwia organom podatkowym zastosowanie jednej z metod przewidzianych prawem do samodzielnego określenia wysokości zobowiązań podatkowych. Ponadto skutkiem nierzetelnego prowadzenia ksiąg podatkowych może być skierowanie przeciwko uczestnikowi obrotu gospodarczego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego z art. 61 ustawy z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy, stanowiącego że: „Kto nierzetelnie prowadzi księgę, podlega karze grzywny do 240 stawek dziennych. § 2. W wypadku mniejszej wagi, sprawca czynu zabronionego określonego w § 1 podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe. § 3. Karze określonej w § 2 podlega także ten, kto wadliwie prowadzi księgę”.
Jak wynika z całokształtu przytoczonych okoliczności, jak również z brzmienia cytowanego przepisu ustawodawca wiąże daleko dalej idące konsekwencje dla uczestników obrotu gospodarczego właśnie z nierzetelnością księgi, niż ma to miejsce w przypadku jej wadliwości.
Skoro zatem uczestnik obrotu gospodarczego winien liczyć się z szerszym zakresem konsekwencji w przypadku nierzetelności ksiąg podatkowych, to konieczne jest odniesienie się do sposobu definiowania nierzetelności ksiąg podatkowych. Jak podkreśla się bowiem w piśmiennictwie: „Najprościej: rzetelność księgi zachodzi, gdy dokonywane w nich zapisy odzwierciedlają stan rzeczywisty, a księga niewadliwa to taka, która jest prowadzona zgodnie z przepisami o sposobie jej prowadzenia (zgodnie z zasadami dotyczącymi prowadzenia poszczególnych rodzajów ksiąg). Kategorie rzetelności i niewadliwości służą do kwalifikacji na gruncie prawa podatkowego oraz do określania odpowiedzialności karnej skarbowej. W przypadku nierzetelności chodzi o relacje między rzeczywistością (faktami) a zawartym w przepisach wzorcem zobowiązania podatkowego” (por. Henryk Dzwonkowski „Ordynacja podatkowa. Komentarz” C.H. Beck 2016).
Celem uczynienia kompletnym przedstawionego stanowiska, należy ponownie podkreślić, iż skutki nierzetelności opisane powyżej mogą nastąpić jedynie w przypadku, w którym organy podatkowe stwierdzą niezgodność pomiędzy zapisami zawartymi w księgach podatkowych, a rzeczywistym przebiegiem operacji gospodarczych we właściwej procedurze, w której uczestnik obrotu gospodarczego nie pozostaje bez narzędzi obronnych. Kluczowym narzędziem obronnym jest w tym przypadku instytucja zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole kontroli podatkowej (protokole badania ksiąg), które należy złożyć w terminie 14 dni od daty doręczenia uczestnikowi obrotu gospodarczego rzeczonego protokołu.
–
Wiktor Poniewierka
Radca prawny w Kancelaria Radcy Prawnego Agnieszka Poniewierka
Radca prawny przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Krakowie. Specjalizuje się w prowadzeniu postępowań administracyjnych i sądowo-administracyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem prawa podatkowego, prawa celnego, postępowań budowlanych, środowiskowych oraz planistycznych. Równocześnie w związku z praktyczną znajomością prawa podatkowego prowadzący doradztwo w zakresie przekształceń podmiotów gospodarczych celem maksymalizacji korzyści podatkowych. Autor Komentarza do ustawy Prawo Celne wydanego przez wydawnictwo Wolters Kluwer.
