10O realizacji programu rozmawiamy z dr. Pawłem Kuchem, p.o. dyrektorem Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (NCBR).
Łączny budżet Programu Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego to niemal 5 miliardów euro, a NCBR będzie odpowiedzialne za 15% tej kwoty. Co zmienią te pieniądze?
Narodowe Centrum Badań i Rozwoju jest drugą instytucją pod względem wielkości całej puli środków przeznaczonej na FERS. Oznacza to, że na innowacyjne, przyszłościowe projekty rozwijające polską naukę mamy do dyspozycji łącznie 722 miliony euro. Ten budżet, dobrze zainwestowany, może dokonać dużej zmiany na polskich uczelniach i w innych jednostkach naukowych. Będzie dla nich potężnym impulsem rozwojowym.
Jakie konkretne inicjatywy planuje NCBR w ramach tego budżetu?
Skupimy się na dwóch priorytetach Programu: I – Umiejętności oraz III – Dostępność i usługi dla Osób z Niepełnosprawnościami. Na działania przeznaczymy odpowiednio ponad 540 mln euro i niemal 180 mln euro. To m.in. szansa dla uczelni na tworzenie nowych kierunków studiów, angażowanie praktyków w przygotowywanie nowej oferty dydaktycznej, a następnie jej realizację oraz podnoszenie kompetencji kadry akademickiej. Istotną kwestią jest również to, aby szkolnictwo wyższe było w pełni dostępne. Osoby z niepełnosprawnościami, które na co dzień zmagają się z wieloma wyzwaniami, powinny mieć możliwość studiowania, a także rozwijania swojej kariery zawodowej na równych prawach. Każde wykluczenie – czy to poprzez bariery architektoniczne, sprzętowe, czy też po prostu czyjś brak wiedzy, jak tę dostępność zagwarantować – uderza w społeczeństwo jako całość, zubaża nasz potencjał. Nie pozwólmy marnować talentów!
Kto zyska na tych działaniach?
Wsparcie NCBR będzie się koncentrowało na dostosowaniu oferty podmiotów systemu szkolnictwa wyższego do potrzeb rozwoju gospodarki oraz zielonej i cyfrowej transformacji. Oprócz studentów czy doktorantów, chcemy skupić się również na rozwoju oferty uczelni w zakresie uczenia się osób dorosłych oraz zapewnienia osobom z grup defaworyzowanych możliwości skorzystania z oferty szkolnictwa wyższego. Zyskają więc zarówno studenci, kadra akademicka, osoby dorosłe, chcące podnieść swoje kompetencje, a także osoby ze szczególnymi potrzebami, pragnące uzyskać wyższe wykształcenie.
W szerszym aspekcie zyskają też przedsiębiorstwa – nie tylko będą mogły zatrudniać wykwalifikowanych pracowników, absolwentów dobrze przygotowanych na obecne wyzwania rynku, ale także inspirować pracowników z wieloletnim doświadczeniem do zdobywania dodatkowych, cennych kwalifikacji. Wiemy przecież, jak ważna jest dziś elastyczność. Wsparcie adresowane do tej grupy, w ramach tzw. trzeciej misji uczelni, przewiduje krótkie formy doszkalające, umożliwiające przekwalifikowanie się, wypełnienie luk w umiejętnościach czy kształcenie na potrzeby zielonej i cyfrowej zmiany. Na takim inwestowaniu w człowieka skorzysta ostatecznie cała nasza gospodarka.
Studenci gotowi na wyzwania rynku pracy i z umiejętnościami przydatnymi w dobie szybkiego rozwoju wysokich technologii oraz permanentnych zmian. Jak to osiągnąć?
Chociażby poprzez tworzenie nowych kierunków studiów lub modyfikację istniejących programów kształcenia – we współpracy z pracodawcami i podmiotami, które funkcjonują w otoczeniu społeczno-gospodarczym. Ważne, żeby robić to nie „odgórnie”, ale z uwzględnieniem wyzwań rozwojowych oraz potrzeb regionalnych rynków pracy. Stąd pomysły m.in. na tzw. kierunki zamawiane i studia dualne. Chcemy również dać uczelniom możliwość zwiększenia zaangażowania praktyków do prowadzenia zajęć czy organizowania atrakcyjnych programów stażowych, wizyt studyjnych, zajęć projektowych, a także zajęć dodatkowych przygotowujących do egzaminów specjalistycznych. Wiele z tych działań stanowi kontynuację tego, co proponowaliśmy w ramach Programu Wiedza Edukacja Rozwój, czyli w poprzedniej perspektywie finansowej Unii Europejskiej na lata 2014-2020. Tym razem chcemy jednak położyć zdecydowanie większy nacisk na elementy praktyczne, ścisłą współpracę ze środowiskiem zewnętrznym, w tym współpracę w regionie. Przewijać się będą takie hasła jak „green skills” czy „digital skills” – chcemy, aby te kompetencje zdobywali zarówno młodzi ludzie, którzy dopiero się kształcą, jak i osoby aktywne już na rynku pracy.
To, czy wykształcenie studentów sprosta wyzwaniom nowoczesności, w dużym stopniu zależy od przygotowania – zwłaszcza dydaktycznego – kadry akademickiej.
Zdecydowanie. Stawiamy na wzmocnienie kompetencji kadry akademickiej, w tym kompetencji cyfrowych, umiejętności wykorzystania nowoczesnych metod dydaktycznych, metodyki kształcenia, nauczania myślenia krytycznego. Niezbędne jest podnoszenie kompetencji merytorycznych, zarządczych oraz przekrojowych, w szczególności w zakresie rozwoju świadomości zielonej transformacji, projektowania uniwersalnego, przedsiębiorczości i komercjalizacji efektów badań naukowych, a także umiejętności przekazywania wiedzy dotyczącej tych tematów młodzieży akademickiej. Sposobami, aby to osiągnąć, są m.in. staże i wizyty studyjne, w tym staże zagraniczne, ale również różnego rodzaju kursy i szkolenia.
Wspomniał Pan, że jednym z priorytetów, w których realizację zaangażuje się Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, jest zapewnienie dostępności kształcenia na poziomie wyższym.
Będziemy prowadzić działania na rzecz zwiększenia możliwości podjęcia i ukończenia studiów przez osoby ze szczególnymi potrzebami. Przewidujemy m.in. kontynuację naszego flagowego programu Uczelnia dostępna, którego celem jest likwidowanie barier w dostępie do kształcenia w szkolnictwie wyższym. W dotychczasowych trzech odsłonach programu projekty – w które zaangażowało się aż 75% szkół wyższych w Polsce – obejmowały zarówno działania prowadzące do zapewnienia przez uczelnie dostępności komunikacyjnej, administrowanych stron internetowych, narzędzi informatycznych, modyfikacji programów oraz procedur kształcenia, jak i działania z zakresu dostępności architektonicznej. Dodatkowo chcemy skupić się na działaniach niwelujących tzw. zjawisko drop-outu, tj. rezygnację studentów z podjętego kierunku studiów.
Kiedy Narodowe Centrum Badań i Rozwoju ogłosi pierwsze konkursy w ramach FERS? Jaka będzie ich tematyka?
Pierwszy konkurs planujemy ogłosić jeszcze w pierwszej połowie 2023 roku. Wszystkie instytucje zaangażowane we wdrażanie FERS opracowują właśnie roczne plany działania na ten rok. Chcemy wystartować w pierwszej kolejności z działaniami nastawionymi na budowanie potencjału uczelni do kształcenia kadr dla branż związanych z energetyką odnawialną. Ruszymy też w tym roku – ale zapewne już w jego drugiej połowie – z Uczelnią dostępną.
A czy już teraz młodzi, aktywni naukowcy mogą się zgłosić do NCBR po finansowanie na swoje badania?
Nasze drzwi są dla nich szeroko otwarte, bo ta grupa jest bez wątpienia przyszłością polskich innowacji. 17 lutego ruszamy z naborem wniosków w XIV już edycji naszego programu LIDER, cenionego za swobodę w realizacji własnego ambitnego projektu naukowego, zarówno od strony tematyki badawczej, jak i zarządzania. Budżet konkursu to 80 mln zł. Doktoranci, nauczyciele akademiccy bądź osoby ze stopniem doktora lub doktora habilitowanego, od uzyskania którego nie upłynęło 7 lat, do 8 maja br. mogą aplikować o środki w wysokości maksymalnie 1,8 mln zł. Zespoły, które w poprzednich latach skorzystały ze wsparcia programu, realizują innowacyjne projekty służące rozwojowi cywilizacyjnemu kraju oraz poprawie codziennego życia w obszarze chociażby zdrowia, środowiska naturalnego, przemysłu chemicznego, transportu i wielu innych. Często ich osiągnięciami interesują się dziennikarze. Program ten prowadzimy w ramach środków publicznych, przekazanych przez Ministerstwo Edukacji i Nauki.
Jakie są jego efekty?
Najlepszymi ambasadorami programu są sami liderzy i ich osiągnięcia. Kiedy podsumowaliśmy dwanaście konkursów, okazało się, że w ich w wyniku już ponad 496 młodych naukowców otrzymało granty na łączną kwotę 593 mln zł. Dzięki temu kreatywne osoby, które bez wsparcia finansowego mogłyby nie mieć szansy na dalszy rozwój kariery naukowej, mogą realizować swoje projekty.
Na przykład dzięki pomysłowi dr inż. Alicji Kazik-Kęsik z Politechniki Śląskiej, ciężko chore zwierzęta szybciej wrócą do sprawności. Projekt obejmuje badania nad opracowaniem technologii do wytwarzania funkcjonalnych warstw na implantach tytanowych dedykowanych zwierzętom. Za kolejną nowatorską inicjatywą stoi naukowiec ze Szczecina – dr inż. Łukasz Łopusiewicz. Jego zespół podjął się opracowania nowych, funkcjonalnych, wegańskich, roślinnych produktów fermentowanych, będących alternatywą dla nabiału.
Program LIDER obfituje w wynalazki z wielu innych dziedzin. To dzięki niemu powstał m.in. innowacyjny czujnik odkształceń na bazie specjalnych światłowodów mikrostrukturalnych, pomysłowy system rejestracji i przetwarzania obrazu przestrzennego, technologia recyklingu surowcowego roślinnych olejów posmażalniczych czy prototyp mobilnego urządzenia do nieinwazyjnego wykrywania substancji niebezpiecznych w środowisku wodnym.
Jestem przekonany, że kto raz wszedł na tę ścieżkę, kto złapał bakcyla innowacyjności, zakosztował efektów swojej pracy, ten będzie robił wszystko, żeby się dalej rozwijać – znowu z korzyścią dla polskiej nauki i gospodarki. To podobny mechanizm do tego, który działa w świecie startupów.
Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego to nie jedyny program obecnej perspektywy finansowej UE, jaki wdrażać będzie NCBR?
Narodowe Centrum Badań i Rozwoju będzie również pełniło funkcję Instytucji Pośredniczącej w programie Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki (FENG). W jego realizacji skupimy się na trzech priorytetach: I – Wsparcie dla przedsiębiorców, II – Środowisko przyjazne innowacjom oraz III – Zazielenianie przedsiębiorstw. Oferta największego konkursu NCBR w ramach FENG – Ścieżki SMART będzie skierowana do dużych firm, ich konsorcjów wraz z MŚP, organizacjami badawczymi lub organizacjami pozarządowymi oraz konsorcjów MŚP i organizacji badawczych lub organizacji pozarządowych. Przedstawimy też nowatorski sposób prowadzenia konkursów w formie modułowej, z dużym polem wyboru dla przedsiębiorcy. Inne instrumenty będą także skierowane dla MŚP. Nie zabraknie także propozycji dla startupów. Łączny budżet na działania realizowane przez NCBR w ramach FENG wynosi 2,5 miliarda euro, czyli jest to bardzo poważny zastrzyk pieniędzy na innowacje w polskich przedsiębiorstwach, tworzenie przewag konkurencyjnych i rozwój gospodarki. Podobnie jak w FERS, przygotowujemy obecnie roczny plan działań na 2023 rok. O szczegółach naszej oferty będziemy więc niebawem informować. Harmonogram konkursów na ten rok znajduje się na naszej stronie internetowej.
Jestem przekonany, że pomiędzy Programami FERS i FENG uda się w sposób naturalny zbudować mosty. Uczelnie – wspierane w ramach pierwszego z nich – są kuźnią kadr dla biznesu, dla innowacji i rozwoju, na co akcent kładzie drugi z programów. Ten efekt synergii chcemy jeszcze wzmacniać.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego i budżetu państwa.
Materiał informacyjny Narodowego Centrum Badań i Rozwoju
