Sprawdź, kiedy zawarta umowa jest nieważna

Dlatego postaram się Wam przybliżyć kwestie nieważności umów. Co to znaczy, że umowa jest nieważna? Wbrew pozorom nie da się na to pytanie odpowiedzieć jednym zdaniem, z uwagi na fakt iż wyróżniamy dwa rodzaje nieważności – bezwzględną i względną.

Nieważność bezwzględna

Nieważność bezwzględna umowy oznacza, że umowa jest nieważna od samego początku z mocy prawa. To znaczy, że nie wywołuje od daty jej zawarcia skutków prawnych w niej wyrażonych, ani wynikających z ustawy, zasad współżycia społecznego czy ustalonych zwyczajów. Co do zasady nie da się tego stanu naprawić, a usunięcie przyczyny nieważności może prowadzić wyłącznie do powstania sytuacji, w której strony umowy będą mogły zawrzeć nową, tym razem ważną umowę.

Sąd lub organ rozpatrujący sprawę, jest zobowiązany brać pod uwagę nieważność bezwzględną umowy z urzędu, aczkolwiek musi ona wynikać z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie zgodnie z regułami dowodowymi obowiązującymi w danym postępowaniu.

Każdy kto ma interes prawny (interes osobisty chroniony przez prawo, wynikający z norm prawa materialnego, np. kodeksu cywilnego) może żądać ustalenia przez sąd (na mocy art. 189 kpc), że dana umowa jest nieważna. Orzeczenie sądu stwierdzające, że umowa jest dotknięta nieważnością bezwzględną ma charakter deklaratoryjny czyli poświadcza jedynie, że umowa jest nieważna od daty jej zawarcia, a nie unieważnia ją.

Kiedy umowa jest bezwzględnie nieważna?

Umowa jest bezwzględnie nieważna, gdy:

1. stroną umowy jest osoba nieposiadająca zdolności do czynności prawnych – art. 14 § 1 kc
2. umowa została zawarta z rzekomym organem osoby prawnej lub przez organ osoby prawnej z przekroczeniem jego kompetencji – art. 39 kc,
3. umowa jest sprzeczna z ustawą, zasadami współżycia społecznego lub ma na celu obejście ustawy -art. 58 kc
4. umowy nie zawarto w formie szczególnej (np. aktu notarialnego) przewidzianej przez prawo dla tego rodzaju umów pod rygorem nieważności – art. 73 § 3 kc,
5. strona umowy składając oświadczenie znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli- art. 82 kc,
6. umowa została zawarta dla pozoru – (art. 83 kc)
7. świadczenie, do którego strona umowy jest zobowiązana jest niemożliwe – art. 387 § 1 kc

Konsekwencje nieważności bezwzględnej

Czasem zanim strony umowy zorientują się, że jest ona bezwzględnie nieważna dojdzie do jej wykonania. Co do zasady, strony powinny zwrócić sobie to co świadczyły lub dokonać stosownych rozliczeń w oparciu o przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Inaczej sytuacja będzie się przedstawiać kiedy nieważnością zostanie dotknięta tylko część umowy, ale o tym innym razem.

Nieważność względna

Umowa dotknięta nieważnością względną jest ważna, wywołuje skutki prawne od daty jej zawarcia, ale jest podważalna. W odróżnieniu od nieważności bezwzględnej sąd nie bierze jej pod uwagę z urzędu. Wyróżniamy dwa rodzaje nieważności względnej: nieważność względną – wzruszalność oraz nieważność względną  – unieważnialność (za: Pietrzykowski, Komentarz do kodeksy cywilnego, wydanie 8, www.legalis.pl).

Nieważność względna – wzruszalność

Oznacza, że jeśli uprawniona strona umowy dokona stosownych, przewidzianych ustawą czynności np. złoży drugiej stronie umowy oświadczenie woli o uchyleniu się od skutków prawnych  umowy zawartej pod wpływem groźby, umowa stanie się nieważna od samego początku. A zatem, o tym czy umowa stanie się nieważna decyduje wola osoby uprawnionej do jej wzruszenia.

Kiedy umowa jest względnie nieważna – wzruszalna?

1. Została zawarta pod wpływem błędu – art. 84 kc 
2. Została zawarta w skutek podstępu – art. 86 kc 
3. Została zawarta pod wpływem groźby – art. 87 kc

Nieważność względną – unieważnialność

Nieważność względna – unieważnialność różni się od nieważności względnej – wzruszalności tym, że dochodzi do niej nie na skutek oświadczenia uprawnionej osoby, ale wydania przez sąd prawomocnego orzeczenia o charakterze konstytutywnym tj. wywołującego nieważność umowy.

Wyrok taki ma jednak moc wsteczną (ex tunc), co oznacza, że umowa staje się nieważna od daty jej zawarcia.

Kiedy umowa jest względnie nieważna – unieważnialna?

1. Kiedy strona umowy, inny uczestnik lub osoba działająca w porozumieniu z nimi wpłynęła na wynik aukcji lub przetargu w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami – art. 70 (5) kc 
2. Kiedy jedna ze stron umowy wykorzystując przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony w zamian za swoje świadczenie przyjmuje lub zastrzega dla siebie lub kogoś innego świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia, czyli doszło do wyzysku – art. 388 kc

Konsekwencje nieważności względnej

Jeżeli umowa stanie się nieważna, strony powinny zwrócić sobie to co świadczyły lub dokonać stosownych rozliczeń w oparciu o przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.

W kolejnym artykule omówię poszczególne rodzaje nieważności bezwzględnej oraz względnej wraz z przykładami.

Anna Żmijewska

Prawnik

Ukończyła aplikację radcowską w 2011 roku. Obecnie w ramach studiów doktoranckich w Instytucie Nauk Prawnych PAN pogłębia wiedzę z zakresu prawa przedsiębiorstw. Od czerwca 2010 roku prowadzi działalność gospodarczą pod firmą Anna Żmijewska Doradztwo Prawne polegającą na świadczeniu usług prawnych na rzecz przedsiębiorców, a także prowadzi szkolenia.

–

Zapraszamy na webinarium

Powyższy temat zostanie rozszerzony na specjalnym webinarium, które przeprowadzi autorka tekstu – Anna Żmijewska. W tym spotkaniu online zostaną poruszone tematy zabezpieczania umowy, klauzul dodatkowych w umowach spółek (putt option, call option, tag along, drag along) oraz tego, jak skutecznie rozwiązać umowę. Jeśli chcesz wziąć udział w webinarze, kliknij tutaj i zostaw nam swój adres. Niebawem więcej szczegółów.

–

Dajcie znać, jakie tematy Was interesują

Ten tekst to początek nowej serii na MamStartup. Poniżej wstępna lista zaplanowanych tematów. Jeśli macie jakieś propozycję lub uwagi, dajcie znać w komentarzu lub pisząc na adres [email protected] 

1. Reprezentacja stron umowy
2. Kiedy umowa jest ważna
3. Umowa przedwstępna a list intencyjny
4. Klauzule zabezpieczające należyte wykonanie umowy
5. Odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy
6. Zabezpieczenie umowy – weksel, hipoteka, zastaw, oświadczenie o dobrowolnym poddanie się egzekucji
7. Klauzule dodatkowe w umowach spółek (putt option, call option, tag along, drag along)
8. Gwarancja i rękojmia
9. Jak skutecznie rozwiązać umowę

Zdjęcie główne artykułu picjumbo.com