Sprawdź, kiedy zawarta umowa jest nieważna cz. 2

Pierwszą część artykułu pt. „Sprawdź, kiedy zawarta umowa jest nieważna” znajdziesz tutaj.

Czym jest umowa zawarta z osobą nie posiadającą zdolności do czynności prawnych?

Zgodnie z art. 14 kodeksu cywilnego czynność prawna, a więc również umowa, dokonana z osobą, która nie ma zdolności do czynności prawnych jest nieważna. Kim jest osoba nieposiadająca zdolności do czynności prawnych? To osoba, która nie ukończyła 13. roku życia lub została ubezwłasnowolniona całkowicie (art. 12 kc). Odnośnie ubezwłasnowolnienia całkowitego należy pamiętać, że osobą niezdolną do czynności prawnych nie jest każda osoba chora psychicznie lub niedorozwinięta umysłowo, albo dotknięta innego rodzaju zaburzeniami psychicznymi, co stanowi podstawę ubezwłasnowolnienia, ale taka co do której sąd wydał prawomocne (nie można się już odwołać) postanowienie o ubezwłasnowolnieniu całkowitym.

Czy umowa zawarta z osobą niezdolną do czynności prawnych jest zawsze nieważna?

Nie, nie zawsze, bowiem od powyższej zasady ustawodawca w § 2 wspomnianego art. 14 kc przewidział wyjątek. Umowa zawarta z osobą nie zdolną do czynności prawnych staje się ważna z chwilą jej wykonania, jeżeli jest umową powszechnie zawieraną w drobnych bieżących sprawach życia codziennego i jednocześnie nie powoduje rażącego pokrzywdzenia osoby niezdolnej. Za takie umowy co do zasady uważa się zakup kanapki lub gazetki, zamianę zabawek przez dzieci czy nabycie przyborów szkolnych.

Czy dwunastolatek może kupić grę komputerową?

Na to pytanie nie da się odpowiedzieć jednoznacznie. Ustawa nie zawiera definicji umów powszechnie zawieranych w bieżących sprawach życia codziennego. Za każdym razem zatem należy ocenić, jakie rzeczy w przypadku danej osoby prowadzą do zaspokojenia jej bieżących potrzeb biorąc również pod uwagę środowisko społeczne w jakim osoba ta egzystuje oraz sytuację materialną rodziny. W związku z tym jeden dwunastolatek będzie taką grę mógł kupić, bo w jego środowisku będzie to uznane za drobny, bieżący wydatek, a drugi już nie.

Istotne jest też wartość przedmiotu umowy. Zakup gry o bardzo znacznej wartości (przesłanka rażącego pokrzywdzenia) może skutkować nieważnością umowy nawet jeśli sam fakt kupowania gier przez dwunastolatka należy w środowisku w jakim on funkcjonuje do umów powszechnie zawieranych w drobnych sprawach życia codziennego.

Umowa zawarta z rzekomym organem

Zawarcie umowy z „rzekomym organem” unormowane zostało w art. 39 kc. Sankcja nieważności takiej mowy nie wynika jednak wprost z powołanego przepisu. Została wprowadzona piśmiennictwie i orzecznictwie przez uznanie, ze umowa zawarta z rzekomym organem jest sprzeczna z ustawą w rozumieniu art. 58 § 1 kc. Jest to opinia przeważająca.

Istnieje jednak również pogląd, zgodnie z którym zawarcie umowy z rzekomym organem nie skutkuje jej nieważnością, a bezskutecznością zawieszoną, (o czym szerzej innym razem), czyli, że umowa taka może zostać potwierdzona przez osobę prawną (np. spółkę z o.o. ) której dotyczy. O nieważności wynikającej z art. 58 kc będzie mowa poniżej, jednakże kwestia ta w kontekście reprezentacji stron umowy zasługuje moim zdaniem na osobne omówienie.

Kiedy umowę uważa się za zawartą z rzekomym organem?

Umowę uważa się za zawartą z rzekomym organem, kiedy została zawarta z osobą, która nie będąc organem osoby prawnej podszywa się pod ten organ (np. członka zarządu spółki z o.o.) lub pełniąc funkcję organu przekroczyła zakres przysługującej organowi kompetencji (np. zarząd spółdzielni zawarł umowę bez zgody rady nadzorczej, jeśli jest wymagana).

Czy taka czynność zawsze jest nieważna? Taka czynność nie zawsze będzie dotknięta sankcją nieważności. W ocenie Sądu Apelacyjnego w Katowicach, wyrażonej w wyroku z dnia 9 marca 2011 roku (I Aca 33/11), wyłączone będą spod niej sytuacje, gdy na podstawie odpisu z właściwego rejestru Krajowego Rejestru Sądowego strona umowy zawartej z np. rzekomym członkiem zarządu sp. z o.o., pozostawała w błędnym, ale usprawiedliwionym okolicznościami przekonaniu (czyli działała w dobrej wierze), że dokonuje czynności z osoba uprawnioną.

Artykuł 17. ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym wprowadza domniemanie prawdziwości wpisu w Krajowym Rejestrze Sądowym. To oznacza, że jeśli ktoś jest wpisany do KRS jako zarząd to przyjmuje się, że faktycznie tym zarządem jest. Natomiast z art. 14 powołanej ustawy o KRS wynika, że podmiot obowiązany do złożenia wniosku o wpis do tego rejestru nie może powoływać się wobec osób trzecich działających w dobrej wierze na dane, które nie zostały do rejestru wpisane lub które zostały z niego wykreślone. A zatem jeśli ktoś zawarł umowę np. z X spółka z o.o., w imieniu której działał Jan Kowalski wpisany do KRS jako członek zarządu X spółka z o.o., to nawet jeśli w rzeczywistości Jan Kowalski nie był członkiem zarządu X sp. z o.o., umowa nie będzie nieważna z tego powodu.

Umowa sprzeczna z ustawą, zasadami współżycia społecznego lub zmierzająca do obejścia prawa, czyli art. 58 kc

Co to znaczy, że umowa jest sprzeczna z ustawą?

Sprzeczność z „ustawą” oznacza, że umowa jest sprzeczna nie tylko z aktem prawnym o nazwie „ustawa”, ale którymkolwiek ze źródeł prawa wymienionych w art. 87 Konstytucji tj. konstytucją, ustawą, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi oraz rozporządzeniami. Za sprzeczne z ustawą uważa się postanowienia umowne sprzeczne z przepisami bezwzględnie obowiązującymi czyli takimi, których nie można w ogóle zmieniać umową stron lub semiimperatywnymi, czyli takimi, których nie można zmienić na niekorzyść chronionej przez nie strony.

Przykładem przepisu bezwzględnie obowiązującego jest art. 483 kc zgodnie, z którym karę umowną można zastrzec tylko na okoliczność niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego czyli np. na wypadek dostarczenia zamówionego towaru z opóźnieniem. W związku tym zastrzeżenie w umowie kary umownej za spóźnienia się z zapłatą ceny (świadczenie pieniężne) jest nieważne.Jak już wspomniałam przepisy semiimperatywne mają na celu ochronę tej strony umowy, którą ustawodawca uznaje za słabszą. Określają minimalne uprawnienia lub maksymalne obowiązki tej strony.

Przykładem norm semiimperatywnych są przepisy mające na celu ochronę konsumentów. Zgodnie z art. 27 prawa konsumenckiego konsument, który zawarł umowę na odległość może co do zasady odstąpić od tej umowy w terminie 14 dni bez podania przyczyny i bez ponoszenia kosztów. Czyli termin ten można wydłużyć, ale nieważne będzie postanowienie, które skróci go do np. 7 dni.

Na czym polega sprzeczność umowy z ustawą?

Sprzeczność umowy z ustawą może dotyczyć braku w umowie minimalnej treści wymaganej przez ustawę dla danej umowy, czyli tzw. istotnych postanowień umowy (esentialia negotti). Postaram się wyjaśnić tę kwestię na przykładzie umowy sprzedaży. Zgodnie z art. 535 kc umowa sprzedaży, aby była ważna musi zawierać oznaczenie sprzedawanej rzeczy np. samochodu oraz cenę, choćby poprzez wskazanie podstaw do jej ustalenia w przyszłości np. w oparciu o ekspertyzę sporządzoną przez wskazaną osobę. Jeżeli zatem w umowie sprzedaży strony nie wspomniały nic o cenie umowa taka, co do zasady jest nieważna, jako sprzeczna z ustawą. Istnieje oczywiście wyjątek.

Umowa sprzedaży nie będzie nieważna pomimo nie wskazania w niej w żaden sposób ceny, jeśli z okoliczności będzie wynikało, że strony miały na myśli cenę przyjętą w stosunkach danego rodzaju np. cenę giełdową. Sprzeczność z ustawą może polegać również na ustaleniu przez strony w umowie danej kwestii w sposób sprzeczny z zakazem lub nakazem ustawowym, nawet jeśli nie wynika on z przepisu wprost, a można go jedynie wyinterpretować. Za przykład może posłużyć powołana już wcześniej kara umowna, której zastrzeżenie jest dopuszczalne tylko w odniesieniu do zobowiązań niepieniężnych. Zakazana jest zatem kara umowna za opóźnienie w zapłacie ceny i jak wspomniano powyżej takie postanowienie umowne jest nieważne.

Co to znaczy, że umowa zmierza do obejścia ustawy?

To oznacza, że umowie nie ma postanowień sprzecznych z ustawą, ale faktycznie takie postanowienie doprowadzi do ominięcia zakazu lub nakazu ustawowego. Wróćmy do kary umownej. Wyobraźmy sobie sytuację, w której kara umowna zostaje zastrzeżona na rzecz sprzedającego, na wypadek odstąpienia przez sprzedającego od umowy z przyczyn leżących po stronie kupującego. Kupujący ceny nie zapłacił, więc Sprzedający odstąpił od umowy i żąda zapłaty kary umownej. Teoretycznie kara umowna jest zastrzeżona na wypadek odstąpienia od umowy, które nie ma charakteru pieniężnego. Ale bezpośrednią przyczyną odstąpienia jest brak zapłaty ceny czyli niewykonanie zobowiązania pieniężnego. Nie można w takiej sytuacji żądać zapłaty kary umownej, gdyż takie działanie, chociaż zmierza właśnie do obejścia ustawy w postacie art. 483 kc.

Co ciekawe umowa mająca na celu obejście przepisów podatkowych nie jest nieważna. Z kolei nieważność umowy nie ma wpływu na obowiązki podatkowe.

Na czym polega sprzeczność umowy z zasadami współżycia społecznego?

Sprzeczność z zasadami współżycia społecznego oznacza sprzeczność z nomami moralnymi. Przykładem naruszenia zasad współżycia społecznego w umowie jest ukształtowanie odpowiedzialności dłużnika w sposób rażąco naruszający jego interesy. Istotną kwestią jest fakt, że w pierwszej kolejności należy ocenić czy dana umowa nie jest sprzeczna z ustawą lub nie zmierza do jej obejścia.

Czy umowa, której jakiekolwiek postanowienie jest dotknięte nieważnością zawsze jest nieważna?

Umowa której jakiekolwiek postanowienie jest nieważne nie zawsze jest w całości nieważna, co wynika wprost z art. 58 kc. W grę wchodzi również instytucja konwalidacji oraz konwersji. Ale o tym wszystkim szczegółowo opowiem następnym razem.

Anna Żmijewska

Prawnik

Ukończyła aplikację radcowską w 2011 roku. Obecnie w ramach studiów doktoranckich w Instytucie Nauk Prawnych PAN pogłębia wiedzę z zakresu prawa przedsiębiorstw. Od czerwca 2010 roku prowadzi działalność gospodarczą pod firmą Anna Żmijewska Doradztwo Prawne polegającą na świadczeniu usług prawnych na rzecz przedsiębiorców, a także prowadzi szkolenia.

Zdjęcie główne artykułu stocksnap.io

–

Zapraszamy na webinarium

Powyższy temat zostanie rozszerzony na specjalnym webinarium, które przeprowadzi autorka tekstu – Anna Żmijewska. W tym spotkaniu online zostaną poruszone tematy zabezpieczania umowy, klauzul dodatkowych w umowach spółek (putt option, call option, tag along, drag along) oraz tego, jak skutecznie rozwiązać umowę. Jeśli chcesz wziąć udział w webinarze, kliknij tutaj i zostaw nam swój adres. Niebawem więcej szczegółów.

–

Dajcie znać, jakie tematy Was interesują

Ten tekst to początek nowej serii na MamStartup. Poniżej wstępna lista zaplanowanych tematów. Jeśli macie jakieś propozycję lub uwagi, dajcie znać w komentarzu lub pisząc na adres [email protected]

1. Reprezentacja stron umowy.
2. Kiedy umowa jest ważna.
3. Umowa przedwstępna a list intencyjny. 
4. Klauzule zabezpieczające należyte wykonanie umowy. 
5. Odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy. 
6. Zabezpieczenie umowy – weksel, hipoteka, zastaw, oświadczenie o dobrowolnym poddanie się egzekucji. 
7. Klauzule dodatkowe w umowach spółek (putt option, call option, tag along, drag along). 
8. Gwarancja i rękojmia. 
9. Jak skutecznie rozwiązać umowę.