Z art. 58 § 3 kc. wynika, że jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część umowy, strony są związane pozostałą częścią umowy, chyba, że z okoliczności wynika, że strony nie zawarłyby w ogóle umowy bez tego nieważnego zapisu. Nieważność częściowa może mieć miejsce tylko wtedy, gdy dotyczy postanowień dodatkowych umowy czyli np. kar umownych, odstąpienia od umowy, a nie postanowień istotnych jak np. cena, czy sprzedawana rzecz.
Oczywiście należy pamiętać o drugiej części zdania art.58 § 3 kc. czyli – “chyba, że z okoliczności wynika że strony nie zawarłyby umowy bez tych nieważnych elementów”. Oznacza to, że jeśli umowa zamiera nieważny zapis trzeba się zastanowić czy strony zawarłyby tę umowę w ogóle bez takiego zapisu.
Klauzula salwatoryjna
Zapewne spotkaliście się w umowie z takimi klauzulami: „Jeżeli jakiekolwiek postanowienie umowy okaże się nieważne, nie uchybia to ważności pozostałych.” „Postanowienia nieważne i nie skuteczne zostaną zastąpione przez strony postanowieniami ważnymi i w pełni skutecznymi, które wywołają skutki prawne możliwie zbliżone do pierwotnych korzyści gospodarczych stron.”
To jest właśnie klauzula salwatoryjna. Co powoduje? W orzeczeniu z dnia 8 października 2004 roku (V CK 670/03) Sąd Najwyższy uznał, że klauzula salwatoryjna jest ważniejsza niż art. 58 § 3 kc. Ma to znaczenie w sytuacji, gdy z punktu widzenia art. 58 § 3 kc umowa byłaby nieważna w całości, a dzięki klauzuli salwatoryjnej nieważność poszczególnych jej elementów nie wpływa na ważność całej umowy. Powszechnie jednak przyjmuje się, że klauzula salwatoryjna ma znaczenie przy ocenie czy strony zawarłyby umowę bez nieważnych postanowień.
Forma umowy
W polskim prawie obowiązuje zasada swobody wyboru formy umowy. Oznacza to, że jeśli z przepisów nie wynika w jakiej formie powinna zostać zawarta umowa np. w formie pisemnej, formie aktu notarialnego, to można to zrobić w dowolny sposób np. ustnie. Jeżeli zgodnie z prawem umowa powinna zostać zawarta w formie pisemnej, a strony zawarły ją ustnie to umowa będzie nieważna tylko wtedy, gdy taki skutek przewiduje ustawa. W przeciwnym wypadku co do zasady nie będziecie mogli powołać dowodu ze świadków na okoliczność zawarcia takiej umowy albo nie wywoła pewnych skutków, ale będzie ważna.
Natomiast jeśli umowa powinna być zawarta w formie szczególnej np. aktu notarialnego, a strony zawarły ją ustnie wówczas umowa będzie co do zasady nieważna. Idealnym przykładem jest umowa o wykonanie logo, której element stanowi przeniesienie na zamawiającego praw autorskich do stworzonego przez grafika logotypu. Umowa taka w części dotyczącej przeniesienia praw autorskich musi zostać zawarta w formie pisemnej, w przeciwnym wypadku będzie nieważna (art. 53 prawa autorskiego). Czyli żadne ustne porozumienia nie spowodują, że będziecie mogli w pełni korzystać z przygotowanego dla Was logo.
Brak świadomości lub swobody
Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli (art. 82 kc) Oświadczenie woli to treść umowy, jaką zawieracie. Umowa to nic innego jak co najmniej dwa zgodne oświadczenia woli.
Jak należy rozumieć brak świadomości?
Nie chodzi o całkowity brak świadomości tylko o brak zrozumienia własnego lub cudzego postępowania. Czym jest brak swobody? To stan, w którym możliwość swobodnego wyboru jest wyłączona. Brak swobody lub świadomości najczęściej występuje w przypadku chorób psychicznych lub zaburzeń psychicznych czy niedorozwoju umysłowego. Przyczynę braku świadomości lub swobody może stanowić także wysoka gorączka, stany depresyjne, ciężka choroba, uwiąd starczy, alkoholizm lub narkomania.
Nie wystarczy, że przed zawarciem umowy wypijecie za dużo. Musi to być na tyle dużo, że nie będziecie rozumieć tego co robicie lub nie będziecie w stanie swobodnie wyrazić tego co chcecie, czy dokonać wyboru. Wówczas zawarta przez Was umowa będzie nieważna.
Umowa zawarta dla pozoru
Nieważna jest umowa zawarta dla pozoru (art. 86 § 1 kc).
Umowa zawarta dla pozoru to ta, której strona chce zawrzeć np. umowę sprzedaży samochodu dla pozoru, nie ma zamiaru w rzeczywistości przenieść własności tego samochodu na kupującego, a on się na to zgadza. Powodem pozorności może być np. chęć uniknięcia przez „sprzedającego” egzekucji samochodu na rzecz jego wierzycieli. W praktyce, w takiej sytuacji trudności sprawia odróżnienie pozorności od działania przez sprzedającego ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 527 kc), które skutkuje nie nieważnością czynności, a jedynie bezskutecznością.
Czasem umowa jest zawierana dla pozoru w celu ukrycia innej umowy. Chodzi np. o zawarcie umowy sprzedaży nieruchomości podczas, gdy w rzeczywiści doszło do darowizny tej nieruchomości. Umowa sprzedaży została zawarta np. w celu uniknięcia „zaliczenia darowizny” na schedę spadkową, co skutkowałaby otrzymaniem mniejszego spadku. W takich przypadkach ważność ukrytej umowy oceniana jest według wymogów przewidzianych dla tej umowy.
Świadczenie niemożliwe
Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna (art. 387 1 kc) Co to znaczy, że świadczenie jest niemożliwe? To znaczy, że tego świadczenia nie może wykonać ani dłużnik, ani nikt inny. Chodzi o brak możliwości świadczenie z technologicznego punktu widzenia np. umowa o podróż w czasie.
A wiecie jak poprawnie oznaczyć strony umowy? Czy trzeba podawać NIP, a REGON? O tym następnym razem.
Anna Żmijewska
Prawnik
Ukończyła aplikację radcowską w 2011 roku. Obecnie w ramach studiów doktoranckich w Instytucie Nauk Prawnych PAN pogłębia wiedzę z zakresu prawa przedsiębiorstw. Od czerwca 2010 roku prowadzi działalność gospodarczą pod firmą Anna Żmijewska Doradztwo Prawne polegającą na świadczeniu usług prawnych na rzecz przedsiębiorców, a także prowadzi szkolenia.
–
Zapraszamy na webinarium
Powyższy temat zostanie rozszerzony na specjalnym webinarium, które przeprowadzi autorka tekstu – Anna Żmijewska. W tym spotkaniu online zostaną poruszone tematy zabezpieczania umowy, klauzul dodatkowych w umowach spółek (putt option, call option, tag along, drag along) oraz tego, jak skutecznie rozwiązać umowę. Jeśli chcesz wziąć udział w webinarze, kliknij tutaj i zostaw nam swój adres. Niebawem więcej szczegółów.
–
Dajcie znać, jakie tematy Was interesują
Ten tekst to część nowej serii na MamStartup. Poniżej wstępna lista zaplanowanych tematów. Jeśli macie jakieś propozycję lub uwagi, dajcie znać w komentarzu lub pisząc na adres [email protected].
- Reprezentacja stron umowy.
- Kiedy umowa jest ważna.
- Umowa przedwstępna a list intencyjny.
- Klauzule zabezpieczające należyte wykonanie umowy.
- Odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy.
- Zabezpieczenie umowy – weksel, hipoteka, zastaw, oświadczenie o dobrowolnym poddanie się egzekucji.
- Klauzule dodatkowe w umowach spółek (putt option, call option, tag along, drag along).
- Gwarancja i rękojmia. Jak skutecznie rozwiązać umowę.
